Rize, Karadeniz Bölgesi’nin doğusunda yer alan ve coğrafi yapısı nedeniyle sahil şeridi boyunca yoğun yerleşime sahip bir ildir. Dağlık ve engebeli arazi yapısı, yerleşim alanlarının büyük ölçüde kıyı kesimlerinde ve vadilerde toplanmasına neden olmuştur. Rize’nin nüfusunun önemli bir kısmı merkez ilçe ile Ardeşen, Pazar ve Çayeli gibi sahil ilçelerinde yoğunlaşırken; iç kesimlerdeki Çamlıhemşin, Hemşin ve İkizdere gibi ilçelerde nüfus daha seyrektir. Çay tarımı başta olmak üzere tarım, balıkçılık ve ticaret nüfusun temel geçim kaynaklarını oluşturur. Rize’nin nüfus ve yerleşim yapısı her geçen gün gelişmektedir.
2022 yılı adrese dayalı nüfus kayıt sistemine göre nüfusu 344.016’dir. Köy nüfusu ve şehir merkezi nüfusu yıllara göre değişiklik göstermektedir. Nüfusa, şehir dışına verilen göçler de etki etmektedir. Rize nüfus ve yerleşim dağılışını belirleyen temel faktör yer şekilleridir.
Yerleşmeye elverişli düz alanların az bulunması, yerleşme merkezlerinin sahil şeridinde ve akarsu vadilerinde kurulmasını zorunlu kılmıştır. Nitekim merkez ilçe de dahil olmak üzere 12 ilçenin 6 tanesi sahil şeridinde, diğer ilçelerin tamamı ve köylerin önemli bir kısmı da akarsuların taraça düzlüklerinde kurulmuştur. Ayrıca içerilere doğru engebenin çok artması, iç bölgelerin nüfusunun tenha olmasına yol açmıştır. Bunun sonucunda, ortalama 86 olan nüfus yoğunluğu sahil şeridinde 100’ü geçmektedir. Bir başka deyişle Rize’nin sahil şeridi Türkiye’nin en yoğun nüfuslu yerleri arasında olduğu gibi ortalama nüfus yoğunluğu bile Türkiye ortalamasının (69) çok üzerindedir.
Diğer taraftan arazinin çok engebeli olmasının yanı sıra bir takım sosyo-ekonomik nedenler, köylerdeki yerleşme biçimini “Dağınık köy yerleşmesi” olarak belirlemiştir. Evler çoğunlukla birbirinden uzak olup, her ailenin konutu kendi arazisi içerisinde kurulmuştur. İç, Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da olduğu gibi evlerin bir arada bulunduğu bir köy meydanına rastlanmaz. Ancak Rize’de çayın yarattığı ekonomik ve sosyal gelişme, bu yerleşme biçimine bir yenisini eklemiştir; daha iyi şartlarda yaşama isteği insanları yeni konutlar yapmaya ve bunları yol kenarına inşa etmeye yöneltmiştir. Bunun sonucunda bir yandan, eskinin tamamen ahşap ya da “dolma” adı verilen yontulmuş taş-ahşap karışımı evleri yerlerini betonarme evlere terk ederken, bir yandan da evlerin yol kenarlarında toplanması sonucu “Yol Boyu Köy Yerleşmesi” doğmuştur.
Yazının İçindekiler
Nüfus Yapısı
-
Toplam Nüfus:
-
2023 TÜİK verilerine göre Rize’nin nüfusu 345.000 civarındadır.
-
Nüfus artış hızı düşüktür; genç nüfus oranı azalmakta, yaşlı nüfus oranı artmaktadır.
-
-
Nüfus Dağılımı:
-
Nüfusun büyük bölümü sahil şeridinde toplanmıştır. İl merkezi ve ilçeler (Ardeşen, Çayeli, Pazar) nüfusun yoğun olduğu yerlerdir.
-
İlin iç kesimleri ve yaylalarda nüfus seyrektir; yaz aylarında yaylacılık faaliyetleriyle nüfus geçici olarak artar.
-
-
Demografik Özellikler:
-
Halkın büyük çoğunluğu Türk ve Laz kökenlidir. Lazca, yerel dil olarak konuşulmaktadır.
-
Eğitim düzeyi yüksektir; özellikle çay tarımı ve balıkçılık başlıca geçim kaynaklarıdır.
-
Yerleşim Yapısı
-
Sahil Yerleşimleri:
-
İl merkezi ve ilçeler, Karadeniz sahil şeridinde düzlük alanlara kurulmuştur.
-
Konutlar, genellikle betonarme yapılar olup, son yıllarda turizm amaçlı yazlık konutların sayısı artmıştır.
-
-
Köyler ve Kırsal Yerleşim:
-
Köyler, dağ yamaçlarına serpilmiş vaziyettedir. Evler, ahşap ve taş karışımı geleneksel mimariyle inşa edilmiştir.
-
Tarım arazileri sınırlı olduğu için yerleşimler dağınıktır.
-
-
Yayla Yerleşimleri:
-
Ayder, Anzer, Çağrankaya gibi yaylalar, yaz aylarında hayvancılık ve turizm faaliyetleri için kullanılır.
-
Yaylalardaki yerleşim geçicidir; geleneksel yayla evleri ahşap yapılıdır.
-
Sosyoekonomik Yapı
-
Ekonomi:
-
Çay Tarımı: Rize ekonomisinin bel kemiğidir. Çay bahçeleri, ilin karakteristik manzarasını oluşturur.
-
Balıkçılık: Sahil kesiminde hamsi, palamut ve istavrit avcılığı yapılır.
-
Turizm: Son yıllarda yayla turizmi, trekking ve rafting gibi aktivitelerle turizm gelişmektedir.
-
-
Göç:
-
İş imkânlarının sınırlı olması nedeniyle genç nüfus, büyük şehirlere (İstanbul, Ankara) göç etmektedir.
-
Yaz aylarında turizm ve yaylacılık faaliyetleriyle geçici nüfus artışı yaşanır.
-
Altyapı ve Ulaşım
-
Karayolu: Sahil yolu üzerinden Trabzon’a 75 km, Artvin’e 150 km mesafededir.
-
Hava Yolu: En yakın havalimanı Trabzon’dadır (80 km).
-
Deniz Yolu: Rize Limanı, küçük çapta deniz ulaşımına hizmet verir.
